Wstyd nie odmieniać nazwisk!

„Komisja Kultury Języka ostatnio zwróciła uwagę na nieprzyjemne błędy w szczególny sposób obrażające podstawowe zasady języka polskiego, a częste niestety w języku oficjalnym, który powinien stanowić wzór poprawności. Oto w różnych specjalnych, ważnych tekstach, jak nadawanie godności, tytułów, nagród, a także w półoficjalnych tekstach klepsydr i zwrotów kondolencyjnych autorzy nie odmieniają nazwiska osoby wymienionej w tekście, zachowując formę mianownikową nazwiska zamiast dopełniacza, celownika, czy innego tu potrzebnego przypadka. Słyszy się też błędy w ogłoszeniach kościelnych czy w obwieszczeniach ustnych różnych władz. (…) Odmiana rzeczowników jest prastarą właściwością języka polskiego – nie zubożajmy go przez zanik tej cechy.”

Słowa te napisała w 1998 r. prof. Irena Bajerowa, znana językoznawczyni w tekście pt. Wstyd nie odmieniać nazwisk! („Poradnik Językowy” nr 10, 1998, s. 51).

W ciągu tych kilkunastu lat, które minęły od opublikowania tego tekstu wielu innych językoznawców co rusz poruszało ten problem, wskazując właściwe postępowanie przy odmianie nazwisk. Czy jest lepiej? Pewnie tak. Jednak ciągle można spotkać dyplomy z informacją np.: dla Pana Jana Nowak, za szczególne zasługi lub (częste w oficjalnym języku mówionym) np.: zapraszamy na scenę panią Katarzynę Melibruda.

Jak i które nazwiska odmieniać? Oto krótkie przypomnienie zasad.

O tym, czy i jak odmieniamy nazwisko decydują: płeć właściciela nazwiska i jego narodowość oraz zakończenie nazwiska.

Płeć właściciela – nazwiska żeńskie

Odmieniają się wszystkie nazwiska kobiet zakończona na -a:

1. Nazwiska zakończone na -a, -ska, -cka, -dzka pochodzące od nazwisk męskich zakończonych na -i, -y, - ski, -cki, -dzki odmieniają się jak przymiotniki;

Wolny – Wolna, Wysocki –Wysocka, Rudzki – Rudzka

2. Nazwiska o zakończeniach –ewa, -owa mają także odmianę przymiotnikową;

Navratilova, Navratilovej

3. Nazwiska panieńskie zakończone przyrostkami – ówna, -anka odmieniają się jak rzeczowniki;

Kozakówna, Kozakównie...(jak żona, żonie itd.)
Skarżanka, Skarżance...(jak szklanka, szklance itd.)

4. Pozostałe nazwiska żeńskie zakończona na –a odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o podobnym znaczeniu, np.:

Pakuła -Pakule
Jaskuła –Jaskule

5. Nazwiska kobiet zakończone na spółgłoskę, np. Nowak, Puszcz, Kowalczyk, Cupał  są nieodmienne.

Płeć właściciela – nazwiska męskie

1. Nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniamy jak słowa generał, myśliciel, np.:

Marek Gęś, Marka Gęsia, Makowi Gęsiowi… (jak myśliciel)
Jurek Kot, Jurka Kota, Jurkowi Kotowi… (jak generał)

A w liczbie mnogiej?

Anna i Marek Gęsiowie, Anny i Marka Gęsiów…. (jak generałowie)
Magda i Jarek Kotowie, Magdy i Jarka Kotów … (jak generałowie)

2. Nazwiska zakończone na -a odmieniają się, jak nazwy pospolite o podobnym zakończeniu, np.:
Zola –Zoli     Kapela-Kapeli   Gałka-Gałki

3. Słowiańskie nazwiska zakończone na -o odmieniamy jak nazwiska zakończone na -a lub rzeczowniki pospolite o podobnym zakończeniu, np.:

Lato, Laty, Latą, Lacie... (jak mata)
Ziobro, Ziobry, Ziobrą, Ziobrze... (jak wiara)

4. Nazwiska męskie zakończone na -i (pisane jako -i, -ie), -y, -e
odmieniają się jak przymiotniki, np.:

Verdi, Verdiego, Verdiemu... (jak wąski)
Hardy, Hardy’ego, Hardy’emu... (jak twardy)

Są i takie przypadki, gdzie o odmianie nazwiska decyduje jego właściciel. Takim przykładem jest np. nazwisko Kozioł, które można odmieniać w dwojaki sposób:

Kozioł, Kozioła, Koziołowi... alboKozioł, Kozła, Kozłowi...

Jednak konia z rzędem temu, kto znajdzie takiego Kozioła, który chce, żeby go nazywać Kozłem.